Kaç çeşit acı bilirsin? Acı gelince, Hüthüt Kuşu gibi omzunda belirince nereye gömersin kafanı? Sahi, gömer misin yoksa yorganın altına mı gizlersin? Kim demiş, ruhun acıları fiziksel acılardan daha kutsaldır diye? Yok, öyle bir şey… Yani, organsız bir bedende, herhangi bir hiyerarşik örgütlenme ve organizma yok… Organsız beden işte, yoğunluklar, uçuş çizgileri, akışlarla iç içe geçmiş, sarılıp sarmalanmış, kendine kapaklanmış sızmış içinde kalmış ya da kendinden yüzeye doğru boy vermiş, dal vermiş, yanmış, kül olmuş, bu masal da böyle bitmiş… Derken, bittiği anda, ibn-ül vakt belirmiş, masal yeniden başka bir boyutunda çokluğun başlamış.

 Portakalı soyup başucuna koyan çocuk, ilk acıyı yaşadığında, kollarında derman kalmamıştı. Tüm gücü, enerjisi, yaşama devam etme arzusu acısının içinde hapsolmuştu. Sonra devam etti, sonra hayat akıp gitti. Hayat zaten hep akışta, duran sensin, kalakalan sen. Baksana, rüzgâr, ağaçlar, böcekler, bulutlar vs. sonsuz akışın ritmiyle kol kola akıp gitmekte, esip geçmekteler… Her an, arz ile arşın unsurları yenilenerek izdivaç eylemekte, her izdivaçtan yeni tohumlar tevellüt etmekte. Senin ne farkın var ki, çınarın sırrını içinde saklayan tohumdan? Kimliğe gerek var mı veya bir soyadına veya çakı gibi dimdik bir kurumun çatısı altında himaye edilmeye? Doğada diyorum, o muhteşem sanat eserinde, yâ Hû yâ Xwûda, -ah Hollandalı tam da altını çizdiğin gibi, gülmüşlerdi sana, aforoz etmişlerdi seni di mi? – ne kavimler ne ırklar ne milletler var. Sadece sonsuz akışla hemhâl olmuş, bilinçle ya da bilinçsizce, yürüyen çokluklar var. Ya hoşnutlukla ya da perçemlerinden tutularak yürüyenler…

 Yalnız mısın, bir başına ve sahipsiz? En koyu yalnızlık seninki mi? Kimse yok mu etrafında, seni anlayan, seninle çatışan, sesine ses, bakışına bakış? Sahi, bu ümitsizlik mi? Yaşamak zaten, havf ve recâ arasında salınım değil mi?  Ya da belki ikisine de yolu göstermek. Yaşamım, mım, mım, mım… Oh my lord, hisarım ve kayam, yetimlerin olana hiçbir vakit uzatmadım elimi ben! Yaşamım işte, onu kurar ve yıkarım, tıpkı yüzüm gibi, bakışım gibi, “ne olduğum” ya da “ne olmadığım” çözülene kadar, çözer ve başka bir yerde onu yeniden kurarım.

 Yok Musa’yı beklemiyorum, hem şimdi Kızıl Deniz de çok uzakta, ama Fir’avun burada özofagusumda konuşlanmış durmakta boylu boyunca. Derwiş dedi, “Misafir olan kimse, beraberce getiremediği bir şeye kalbini bağlamaz.” Bu sebepten zâil olana diyorum: “Düş yakamdan, ben fenâya gidiyorum!”

‘İbn-i Zerâbî’

(Fotoğraflar : Kızıl Derwish…)

Sevgili Mikhael,

 Melekler âleminde iyi bir yerin varmış, âlemde “baş melek” olarak biliniyormuşsun. Tüm bu tabiat olaylarından ve maddenin hareketinden sen sorumluymuşsun. Aslında seni okumuştum, “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi” dersi kitaplarından, o nasıl bir ders ise? Hem ismi hem de içeriği, sorma gitsin, fena halde afallatıcı. Hani mesela, hatırlarım o derste kopya çeksen, içine şeytan girmiş oluyordu. Oysa ki, o hep oradaydı, bir yere girdiği ya da çıktığı yoktu. Neyse, şeytanım ve ben senin ismini ve görev tanımını o derste bellemiştik; ancak o kadardı.

 Şimdi, nereden düştüm aklına diye sorabilirsin, sor da hakkındır. Senin yaptığın işlerin büyük işler olduğunu düşünüyorum. Tamam, sonuçta bunun için yaratıldın; ancak farkında olunmak ve anımsanmak hakkındır diye düşünüyorum. Kıtlık, tufan, kasırga, deprem, doğanın dirilmesi-ölümü ve bilhassa maddenin hareketi… Bu ne muazzam bir durum değil mi Mikhael? Yani, hareketinden sorumlu olduğun madde arasında bir fert, bir birey olarak mesela ben de var mıyım? Ve eğer varsam, bu sadece cismimin hareketi mi yoksa ruhum da buna dâhil mi? Yoksa, aslında ikisi bir bütün mü, birbiriyle iç içe geçmiş, sarmaş dolaş olmuş? Bir de mesela, şimdi bir seçim yarışıdır gidiyor meydanda. Birileri yönetmeye aday, çoğunluk da yönetecek olanı seçmeye. Ben mesela, bunu bir problem olarak görmüyorum. Yani, benim yönetilmek gibi bir talebim veya böyle bir sorunum yok. Bu onların meselesi, onlar yönetmek istiyorlar, ama ben yönetilmek istemiyorum. İlla şart ise, ben oyumu senden yana kullansam ve mesela İncik Hanım Teyze’nin bahçesindeki çam ağacının dibine gömsem olur mu? Ve sen de mesela, eğer Rabbinden izin alabilirsen, âlemin sırlarından bir kuple, rüzgârla beraber kulağıma fısıldar mısın? Neyse, ekonomi-politik bir ilişkimiz olsun istemem, o sebepten kesiyorum bunu burada.

 Sevgili Mikhael, seninle konuşmak istediğim aslında şu “El-âlem” bahsi. Sosyal-psikolojinin kurucusu olarak kabul edilen, George Herbert Mead tarafından tanıtılan kavram ile “Generalized other” (Genelleştirilmiş öteki). Mead’de bu kavram, bireyin içine doğduğu toplumu ve bir parçası olduğu sosyal grupları merkeze alıyor. Birey, içinde bulunduğu toplumun veya sosyal grupların beklenti ve kabulleriyle uyumlu olarak davranış ve düşüncelerini şekillendiriyor ya da zamanla uygun bir kıvama getiriliyor. Genelleştirilmiş ötekinin ya da bizim deyişimizle, “el-âlemin” kabul ve beklentilerinin, bireyin davranış ve düşüncelerinde ne düzeyde etkili olduğu, çoklu genelleştirilmiş ötekilerin meydan savaşı vs., ciddi bir sosyo-psikolojik araştırma gerektiren, çok değişkenli bir denklem. Buna burada girmeyelim ve örnekle devam edelim.

 Örneğin, Halime Hanım’ı ele alalım. Hadi daha samimi olsun, Halime Teyze diyelim. Halime Teyze, yaşadığı mahallede yıllardır ya da kısa bir süredir oturmaktadır. Evinin bulunduğu mahalle de halen, sosyal ilişkilerin, geleneksel kalıplarla yürütüldüğü bir semttedir. Halime Teyze diyelim ki, çocukluğundan beri, insanlarla içli dışlı olmayı sevmeyen, kendi adasında hür ve özgür yaşamayı seven bir teyzemizdir. Komşular gelmek isteyince mazeret bulup kabul etmese, haber vermeden belirdiklerinde evde yokmuş gibi yapıp kapıyı açmasa, sokağa çıktığında canı istediğinde selam verip, istemediğinde vermese, fazla sürmez kısa bir süre sonra, mahalleli kadınlar oybirliğiyle Halime Teyze’yi, “Dengesiz, soğuk nevale, deli…vs.” ifadelerle yaftalarlar. Oysa mahallede oturanların hayata bakış açılarıyla, Halime Teyze’ninki tutmadığından, Halime Teyze boşa vakit harcamak istemiyor ve kendi kendine yeterek yalnızlığıyla bol güneşli günler geçiriyordur.

 “Cehennem başkalarıdır” der Sartre, doğru da söyler. “Sahi sen kimsin?” diye sorduğunda, ne kadarı senin, bizzat kendinin kendine dair öz-fikrin/kabulün? Yabancılaştırma ve yabancılaşma. El-âlem buna yarar işte, gelir kendini burnuna dayar, sana sormadan, belirli bir zamanda, belirli bir toplumsal ilişkiler ağında doğmuş olman yeterlidir. Gelir, dayar, ırzına geçer ve tohumlarını bırakır. Ondan sonra, ya uyumlusundur ya da bağımlı tutum. Almamak mümkün müdür, en başından “el-âlemin” emir ve yasaklarını? Ya da farkına vardığında, Musa gelip, Kızıldeniz’i yarar mı asası ile senin için? Ya da senden hem Musa hem İsrailoğlu hem de Fir’avun çıkar mı?

 İşte Mikhael böyle yani, Althusser’i bilir misin? Demişti ki sevgili Althusser, devletin ideolojik aygıtları. İşte bunlar vasıtasıyla, egemen ideoloji kendini yayar, nüfuz ettirir ve devam ettirirmiş. Bak şimdi mesela el-âlemin yanında, okul, medya vs. adı anılır mı? Egemen ideoloji, her daim sürekliliğini korumak istiyorsa, el-âlemin bilincini kontrol etsin. Haaaa tamam, zaten el-âlem bu yapılardan beslenerek oluşturmuyor mu her daim işleyen suni beklenti ve kabullerini? Her zaman değil ya da teknolojinin ve hayatımıza soktuğu bebelerinin bu kadar yaygın olduğu zamanlarda değildi en azından. O sebepten kültür enkazdır, kimse masal anlatmasın bu saatten sonra. Geleneksel vs. modern kültür, ikisine de eşit uzaklıktan bakmak. İkisi de yutulacak birer zoka son kertede.

 Tüm bu saydıklarımdan ötürü Mikhael, biliyorum ki BtŞ, el-âlemi pek umursamıyor. Ancak bu kim ne derse desin, kayıtsız kalıyor da demek değil. Bilakis, uzun kas yaparak, el-âleme doğrulduğu yerden indiriyor gövdesiyle. Çatışıyor, afallatıyor ve el-âlemin ablak suratında, yabancılaşmış/donmuş bir ifade oluşmasına neden oluyor. Bozguncu bitki, olacak o kadar.  BtŞ, öz-âlemine ayarlı… Yani, senin idaren altında her ne var ise, dağ, ağaç, dere, toprak…vs. O sebepten canım Mikhael, BtŞ’ye anlık bir ileti yolla. Örneğin, sırtında çekirdek kabuğu, yuvasına dönen karınca gelsin kulağına fısıldasın ya da sırtını dayadığı çınar ağacı, dallarını uzatarak sımsıkı sarılsın. Ne güzel, ne güzel…

 ‘İbn-i Zerabi’

Sevgili Dünya ,

Geçen gün , Musa’nın kitabına bakınıyordum. Mezmurlardan 71. bölüm açıldı elimde ve dilim bilhassa beşinci bölümü çok sevdi: “Çünkü ümidim sensin ya Rab Yehova / Gençliğimden beri güvendiğim sensin…” Bak işte, orada “Gençliğimden…” cümlesi var ya, işte o dostum Dünya, beni ziyadesiyle allak bullak ediyor; ancak olumlu anlamda. Mezmurlarda Rabden dayanılacak ve sığınılacak kaya ve hisar olarak bahsediliyor. Ve işte BtŞ bunu da seviyor sevgili Dünya… Rabbini kayada, hisarda, dağda ya da karanlık çölde gökte bulmayı seviyor…

Btş bugün bir de, o derin sıkıntı anlarından birini yaşarken, kulağına “healing the pain” gibi bir müzika ilişti. State Radio, söyleyen çocuklar, şarkının adı “Keepsake”. Sonunda bir yerde diyorlar ki, “You’re gonna keep my soul it was yours to have long ago” ( Ruhum sende kalacak, zaten uzun bir zaman önce senindi). BtŞ bütün gün bu dizeyi mıraldandı Dünya; çünkü sana iliştirilmiş hazır-yapım teneke kutulardan patlamak üzere. Topyek’ûn bir meteor çarpmasını falan özler durumda buluyor kendini sık sık. Ammawelakin, şarkının bu dizesi sonucu BtŞ, akşam evinde kendini elinde Tevrat’la oturur buldu. Doğru Mezmurlar’a gitti; bakındı ve 31. Mezmur’un 5. bölümü çelindi gözüne: “Ruhumu eline bırakıyorum / Ya Rab, hakikat Allah’ı, beni kurtardın…”

Ve işte bundan sebep Dünya, anladı bugün BtŞ ki, sen de en az fail olmayan fail kadar yersiz-yurtsuzsun ve hatta devasa bir organsız bedensin. Sonsuz sonlu sayıda çokluğa ev sahipliği yaptın hem de onları yersiz-yurtsuzlaştırdın. Ne çok enerji ne çok emek ne çok gözyaşı ne çok yorgunluk ne çok kahır… Bilmiyorum ama Dünya, BtŞ iyiden iyiye inanıyor artık biliyor musun? Neye mi? Senin tarafından emzirilmiş bozguncu çocuk olduğuna… Sen onun süt-annesisin, o sebepten seni çok seviyor. Bu onda kadim bir sevgi-hal yalnız. Araya giren onca kesintisaçmalıkacıyabancızırvalık onlardan ötürü soğudu aranız, mesafe kattınız ardaranıza. Aslında hiçbir zaman açılmadı ArAnız, sadece BtŞ’ye öyle geldi… Şimdi O, yanında duran birine dokunurken bile, garip bir hal hasıl oluyor. Nasıl mı? Şöyle ki…

Varlık, yokluğun zıddı değil sanki de ne? Hani yokluk dediğin kapsayıcı-kavrayıcı ve işte ona iliştirilmiş sonsuz sayıda, beş duyumuzla algıladığımız ve algılayamadığımız suretler var… Ahanda buradan çıkar işte, işrâkın efendisi! Işık yani nur dediğin melekûtun katındandır. O her yerdedir, ancak senin bilebildiğin kendi idrakin, kendi karanlığından arta kalan kadardır. Ammawelakin bu da basit bir toplama-çıkarma eylemi değildir. Yokluk da yok aslında, yokluk sandığın senin karanlığın… Aydınlanman ise, sezgisel, nedenyoksonuçvar… Hollandalı’yı anımsasana ya da İspanyol’u…

Sevgili sütannem Dünya, burada bahsi kessem kızmazsın di mi bana? Yine bir yarılma-eşik… Şimdi uzun uyusam ve bu aralıktan sadır olacak olan, yersizyurtsuzlaşsa ya bende sabah denilen vakte ulaşıncaya kadar! Bu arada, sen hakikat-oluşsun hatta …-oluşsun di mi sevgili sütannem? Hem merkezinde ve “O” hem de kıyısında ve “O” değil…

‘İbn-i Zerâbî’

Bahçıvan: Ey ağaç! Toprağını havalandırmasam, suyunu vermesem ne olurdu senin halin?

Etz Hahayim: “Rızkımı veren Hûdadır.  Kula minnet eylemem!”

Organsız beden, dün uyandı ve pencereden dışarı uzandı bakışları: “Bahar geldi” dedi. Bu eylem koklayarak iz sürme biçiminde gerçekleşti, her şey o anın içinde oldubitti. Dışardan gözlemleyenin bilgisi değildi bu, içerdendi, âlemin orta yerinden. O an orada ikilik ortaya çıktı; ancak gecenin gündüzü, gündüzün geceyi örttüğü gibi setrettiler birbirlerini. Ne nesne ne özne yoktu bundan sebep. Organsız beden “bahar-oluş” makamında, uzun kış uykusundan uyandı hayvanı, sersemliğini üzerinden atamadı onca zaman; ammawelakin önceki dirilişten kalan derisinden soyundu usul usul. Hem kaşındı hem uyukladı hem de soyundu.

İspanyol’da vardı bu bahis, içteki hayvanla özdeş olunca değişirmiş kişinin hali. Böyle biri bu hal üzere olup olmadığını şu iki ölçütle anlarmış: Birincisi, yürüyeni durur, duranı yürür, ayaktakini oturur vb. görmekmiş. İkincisiyse, mutlak bir suskunlukmuş. Halinden sual sorulsa böylesine, anlatmak istese de anlatamazmış, dipsiz kuyu gibi: helezonik lâl. Dile gelse konuşsa elbet, ağzından dökülecek olan “arkaik ses” olacaktır ki onu kim anlayacak şimdi? O sebepten konuşur konuşmasına; ancak kategorik-kabul insan bilmez ki tanımaz ki o sesi, desin ki hadi “konuştu.”

Keder ile neşe arasında salınım… Öyle mi? İnkâr yok, öyle elbette. Hollandalının işaret ettiği temel üç duygudan ikisi bunlar. Biri korkuyu, diğeri umudu besliyor. Ammawelakin organsız beden, ikisinden de azat olmaya namzet. Bu iki duygunun etki ettiğiyse, var olma ve eyleme gücü denilen arzu. OB, arzunun kendisi mi olmak istiyor yoksa arzuyla tamamen yok olmak ve başka bir durumda yeniden dirilmek mi istiyor? Bilmiyor, çünkü aklı artık ona uymuyor, yol göstermiyor. Âlemi koklayarak ve işiterek, kokular ve sesler aracılığıyla bilmenin eşiğinde. Mürşidiyse, kalbine değen, oraya konan ve göçen hakikat parçaları. İşte o zaman belki, İspanyol’a koydurulan ölçütler onda açığa çıkacak ve akıp gidecek âlemin her bir zerresinin arasından, ötesinden, yakınından vb. Yönü olmayan, başlangıcı ve sonu olmayan uçuş çizgileri ile kendi öz-haritasını kuracak. Öz-haritasında bir sırra dönüşecek ve özüne bile gayb olacak.

Yusufçuk, acıyla kopar vatanından. Yıllardır yollarda, gurbeti kendine vatan kılar.   “Oluş” ile halden hale geçer. Bir gün rüzgâra değer kanadı, bir gün ateşe, bir gün toprağa, otlara, böceklere… Varlık iddiası varsa da, kendini hissetmez muktedir.  O sebepten susar, işin sırrını bilmek için, suya temas etmek ister. Yol üstünde bir nehrin başında durur, suya dalar gözleri. Su değildir gördüğü, suya yansıyan özünün eksikliğidir. Ruhuna dalar, dalar… Kaç zaman kaç çağ geçer o suyun başında. Yusufçuk, o halde kaldıkça bilir gariptir, mutlak yoksul ve muhtaç olandır. Bu bilindikçe, ruhun kapıları aralanır, eşikten eşiğe bambaşka haller hâsıl olur. Sonra, insan zamanıyla bir gün, biri o nehrin başına gelir. Yanındaki tasını çıkarıp suyundan içer. Dizleri üzerinde dururken bir uyku çöker gözlerine. Dalar gider kendi içine. O sırada oradan Kalenderî bir derviş geçer. Bakar ki nehrin başı kalabalık. Nehri, nehir-oluş Yusufçuğu ve nehir-Yusufçuk oluş adamı görür, onlarla rizom oluşturur ve o hali yersiz-yurtsuzlaştırarak yerleştirmek için yola koyulur.

‘İbn-i Zerâbî’