Yaşamın felsefesi eksik… Elbette felsefi sorgulamanın eksik olduğu yerde praksisten de söz açmak nâanlam. Meslek edindirme yüksek kurumlarından her mezun olan, kendi kürsüsünden, kendi kürsüsü dediğim, kendi gerçekliği-hab’itusundan doğrultarak başını şöyle kahraman bir anti-kahraman edasında tiradlar atıyor. Herkes çok biliyor maşallah, herkes hakikate vakıf, herkesin çıkarımı en sahih olan. Biz “türdeş kurtçuklara”, “hayatın anlamı, türdeş bir kurtçuğun sorumlulukları vs.” üzerine atıp tutuyorlar. Daha doğar doğmaz başlıyor yaftalama süreci, aslında öncesinden. Daha sen gelmeden, bir özne olarak belirlenen senin, bir ismin oluyor. İsmin, toplumsala adımını attığında, diğerlerinin seni tanımlamalarını ve sınıflandırmalarını kolaylaştırıyor. Diğerlerinin kafasında oluşan “sen” fikri, senin somut varlığından daha güçlü, daha etkili bir hal. O sebepten adın 10’a çıksa 9’a indirmen neredeyse imkânsız. Hem artık bu kimin umrunda ki? Yüzde yüz Dogville müridi isen, ne kadar kötü yaparsan yap farketmez, cennetin kapıları hiçbir zaman üzerine kapanmaz. Neyse…

Fark ettin değil mi, kimlik denilen o ucube kavram üzerinden kavramsallaştırıyorlar varlığını, o noktada sömürgeleştirildiğin yerden kafanı kaldırıp, yumruğu çakmazsan karşındakine, bu her kim olursa olsun, anan-baban bile… Bil ki işin bitmiştir artık, yıka ve göm kendini. Sen artık bir oluş değilsin, basbayağı bir yapısın işte. Öncesi ve sonrası olan, her şeyi son derece tahmin edilebilir ve kontrol edilebilir, saat gibi kesintisiz işleyen bir makine. Ve sen böyle işlerken ne kolaydır senin üremen/yeniden üremen… Karşılaşarak, çatışarak, bütünleşerek ve sonra ayrışarak çoğalmadığın için, Durkheim’in mekanik dayanışması anlatılırken kullanılan solucan gibi, bölünerek çoğalırsın. Çoğalman bu sebepten, fazladan bir enerji ve kafatası kemiğinin gerilimini içeren bir eylem değil. Şanslısın diyemeyeceğim az hareket eylediğin için, çünkü baksana haline obezsin! Ancak mutlusun değil mi, çünkü keyfin yerinde, ne akarsın ne de kokarsın. Neyse…

Bu arada ideoloji deyiverince, insanların çoğunun aklına, en somut anlamında siyasi ideolojiler geliyor ya, hani sonradan edinilen ve bir seçim olan(?), ben hâlâ alışamadım buna. Hem artık bıraktım da galiba, doğdukları andan hatta öncesinden böyle bir zarla çevrili oldukları gerçeğine dikkatlerini çekmeye çalışmaktan. Evet burada birinci tekil şahıs kendini yüceltmekte, ancak bu da bir mesele ise eğer, tamamen kendisiyle arasında olduğundan, onaylanma ihtiyacı hissetmemekte. Neyse…

Seni tanımlar ve sayısallaştırırlar. Sanki sen tanımlanınca ve numaralandırılınca, anlaşılman mümkünmüş gibi. Ancak seni anlamak, onların problemi değil zaten. Amaçları, senin üzerinden ha babam de babam politikalar, milli gelir, mutlu gezegen endeksi vs. üretmek; savaş, tehcir veya soykırım kararları vermektir. Varlığını reddetmek ve onaylamak için, rahipleri, imamları veya hahamları vardır. Her nerede, hangi devir, coğrafya vs. ortaya çıkarlarsa çıksınlar, mevcut din ve öğretileri, egemenin dini haline getirmek onların en ustalıkla yaptıkları iştir. Allah’ın bir numaralı yargı organı olarak hareket ederler ve kutsalı araçsallaştırarak, Süleyman’ın Tapınağını, Mescid-ül Haram’ı veya Mescid-ül Aksa’yı, yetimlerin kanlarıyla sular, yoksulların etlerinden kendilerine muazzam ziyafet sofraları kurarlar… Sen bakarsın, onlarla aynı dine, millete, etnik topluluğa vs. dâhil edilmişsindir; ancak “fark etmen” çoğu zaman imkânsızdır. Çünkü sudaki balıksındır, gördüklerin apaçık ve olması gereken veya böyle gelmiş böyle giderdir. Kutsal kayaların üzerlerini, görkemli tapınaklarla kapatırlar ve tanrının adını konforla, statükoyla, maddi zenginlikle aynı düzlemde anarlar.  Kullandığın dile dön bak, en başından senin aynı varlığa itaat veya muhalefet etmen için inşa edilmiş… Mülk, hüküm ve din göklere ait değil, bizzat yeryüzünün tanrılarına ait. Onlara muhalefet ederken de itaat etmekten çok da farklı bir şey yapmıyorsun. Emir ve buyruk nereden gelirse gelsin, onu tanımamak ve almamak gibi bir tutumun oldu mu hiç bugüne kadar? Ama biliyorum, Brahim şu an Dogville yolunda elinde baltası ile yaklaşmakta ve o asr vaktinde tek bir put kalmayacak yeryüzünde.

İşte tüm bu sebeplerden dolayı kültür senin yuttuğun/sana yutturulan en büyük zoka. İkinci doğan, sanki en saf ve en temiz halinmiş gibi giydirildi sana doğumundan itibaren. Nereye gidersen git, hiçbir zaman düşünmenin, kafa atmanın, gerilimin esas olduğu öğretilmedi ve sen bunu yapacak alet edevat ile donatılmadın. Zavallı küçük kurtçuk, mesele Mescid-ül Haram’ı Mescid-ül Aksa’ya, Orta Doğu’yu Amerika’ya, Batı’yı Doğu’ya tercih etmende değil. Asıl mesele, dünyanın tamamına, kafanile gözünile kırık ve naif gövdenile bodoslama dalabilmende… Korkusuz, statükosuz, isimsiz bir organsız beden olarak.

Bu yazıya başlarken Walter Benjamin aklımda yoktu; ancak gidişatı sırasında düşüverdi aklıma ve ben tam da Benjamin’in kültür kavramsallaştırmasının etrafında dolandığımı gördüm. Benjamin’e göre, kültür babadan oğula aktarılacak bir zenginlik değil, aksine bir enkazdır. Bu enkazdan kurtarılabilecek tek şey ise oraya buraya savrulmuş parçalardır. O, kültürün sürekliliğini sağlayan unsurların değil, ışığı sönmekte ve kenarda kalmış olan parçaların perwanesidir. Buradan baktığımda, kültürü korumaya çalışanların (ister modern ister geleneksel hiç fark etmez) en büyük muhafazakârlar; hangi aileden veya hangi taraftan –ezen veya ezilen- olurlarsa olsunlar, bir zamanlar içinde oldukları kültürü “o” kültür haline getiren, baskıcı ve zalim iktidarların sadık muhafaza edici varisleri olduklarını düşünüyorum.

Ben bunu düşünüyorum; ancak sen bilmiyorsun: Dogville yüzünü yıkarken, sıcak ve leş gibi kokan bir asr vaktinde Brahim şehre inecek…

‘İbn-i Zerâbî’

Bir akşam Tom ve Tracy ile tek başına…

Yeryüzüne ilk ayak bastığım andan itibaren benimlesiniz, eksik olmayın. Zamanla siz de benimle beraber dönüşüp/değiştiğiniz. Kurduğunuz cümleler, kullandığınız mecazlar ve iki dildeki sözcük kileriniz… Bunu yapanın Tom olduğunu biliyorum artık, eskiden anlamaz, saf saf düşünüp durur, bütün gün işin içinden çıkamazdım. O sendin değil mi Tom, eskiden, ben daha bu kadar kendine aymış değilken, rüyalarıma o hangi dilden olduğunu bilmediğim sözcükleri sokan? Tom’un kayıtdışı notları…

Geçen gün yeni bir şeyi keşfettim, bu sefer ikinize dair. Tüm o an-anıları kaydederken, bana dair bilinmeyen bir faaliyetiniz de var değil mi? Ne gibi mi? Kimi cümlelerin altını çizmek ve bazı sözcüklerin etrafında, o renkli resim kalemlerinizle birkaç kere dönmek suretiyle, yazgımın ana yollarını belirlemek gibi. Evet evet yakaladım işte, çünkü ne zaman yeni bir oluş, hal hasıl olsa, kafamın içinde bağlantılı ne varsa yanıp sönüyor. Bir karşılaşmada mesela -uzun zamandır bunu, bizden başka ölü çoğullukların düşüncelerinin cisimleştiği, sözcükleriyle ve cümleleriyle yaşıyoruz- bende oluşan fikrin, ruhumdaki etkisinden hariç, bir de tarihsel arka planı zihnime çarpıyor. Aynı anda, önceden kaydedilmiş bir sözcük, kavram zihnimde su yüzüne çıkıyor ve işte o kavramın, bir eyrama dönüştüğü anda ben bir oluş-um artık. Dalga geçmeyin, harbi söylüyorum, henüz delirmedim, hala ceplerim yeterince gerçeklik dolu.

Bu tespit içinde temel olarak iki varsayımı barındırıyor. Birincisi, dünya günüyle bir günde bir vakitte, duyduğum bir sözcüğün altını çizdiğiniz için mi, ben onu/onları sonrasında eyram olarak halliyorum? Peki böyle ise, neden o sözcüğün ve o bağlantılı diğer birkaç tanesinin altını çiziyorsunuz? Neden unutulmuş,  hatta hiç akılda tutulmamış olan diğerlerinin altını çizmiyorsunuz, vişne çürüğü rengi kaleminizle daire içine almıyorsunuz? Demek ki, elinizde bir harita var, size benim yaşamımın ana yollarını belirleme yeteneğini sağlayan ve verilmiş bir yetki? Ya da daha doğrusu “ oluşum” bir harita da nereden nereye gideceğimi, sizin iki nokta arasında veya rastgele çizdiğiniz çizgiler belirliyor, öyle mi? N’oldu Tom suratın, kurt adam görmüş bir maymuna döndü? İkincisi ise, aslında önceden belirlenmiş bir hat var ve bunda ne siz ne de ben o kadar özgürüz? (Ki özgür seçim ve irade ne kadar makul kavramlar tartışılır.) Bu durumda bir önceki varsayıma göre, sizin yetkinliğiniz azalıyor ve kendisi bizzat sonsuz akış olan Rabb’in iradesi ile belirleniyor sizin eylemleriniz. Eğer böyle ise, siz benim akışımın taşeronu, benim de teknik direktörüm oluyorsunuz. Yaşayacaklarıma göre, algımda seçicilik eyleyerek belli çoğullukları, görüntüleri, fikirleri ve kavramları fark etmemi sağlıyor ve böylece beni kendi akışıma hazırlıyorsunuz. Öyle mi, söylesenize? Ha ha ha…. Gayb ha… Siz gayb-olun o zaman yanıbaşımdan! Gidin… Ama dur ya aslında yazgı dediğim tam da bu ise, hala bu soruları soruyorsam, akış-oluş değilim tam anlamıyla, hala biraz eşikteyim. Ancak ayaklarım sonsuz akışın içinde. Sırıtma öyle suratıma Tom, korkmuyorum! Korku bitti artık, yalnız dağılmak, darmadağın oluş fikri hala biraz ürpertiyor beni. O kadar yani, üsteleme…

Aslında, kendime melankoli kurmak için oturdum bu metnin başına, ancak kendime kendimden bir yazgı varsayımı inşa ettim. “Olsun!” Bunu diyen Tracy. Suratıma bakmadan söylüyor bunu, herhangi bir kafası karışmış, orta yaş üstü, menopozlu teyze repliğini. Takıl sen birader, bozmayım ben seni: “Thanks Mr. Tracy for disregarding me!” Hoş yazgı varsayımım son derece melankoli hadd-i zatında. Kim attı beni bu bahçeye? Kim dikti bu sarp yokuşu karşıma? Mızmızlanmıyorum çocuk gibi, soruyorum hocam adam gibi. Özgür seçim ve irade, ne kadar boş ve anlamsız laflar. Ben daha doğmadan önce bile, benim için bir isim atanmış, bir yazgı belirlenmişti. Çoğulluk olarak bizzat ben kendim, “Oluş-ları” kabul ediyorum eywallah! Çocuk-oluş, hayvan-oluş, kadın-oluş, fallus-oluş, çöl-oluş… Ancak üzerime yapıştırdığınız ve her ne kadar aynı renklerle yıkasam da, hep solan şu hilkat garibesi kimliklerinizi kabul etmiyorum. Sizin tanımlanırız bende bir şeye tekabül etmiyor, pabuçlarımın sıkması hariç. O sebepten, çekin elinizi üzerimden! Ya da kalın, ceplerime doldurduğum taşlar olarak, nehir-oluşuma yardımcı olun; çünkü:

“Yaralarım benden önce de vardı. Ben onları bedenimde cisimleştirmek için doğdum.”  Joe Bosquet

‘İbn-i Zerâbî’

İnsan Yeryüzünün Hastalığıdır

 Bu tümce, Ulus Baker’in, şu anda hemhâl olduğum, yazılarının bir araya getirildiği kitaptan alındı. Aslında Gilles Deleuze’e ait bir formül ve öncesinde, “Hastalık, hayata bir bakış tarzıdır.” önermesi yer alıyor. Ben bunları mesaide yazıyorum ve kulaklıklarımı takmış, Pink Floyd “Another Brick in the Wall” dinliyorum. Bilhassa o hitap var ya hani: “Hey teacher, leave them kids alone!!!”, orada alien dışarı çıkıyor, aynı anda bağırıyor ve sonra başını yine içime gömüyor. Ben bunu kendime uyarlıyorum: “Hey Mr. Amir(s) leave me alone!!!”. Bakıyorum, hayatım hep böyle geçmiş, hep kurum kafalılara, “Çek elini birader, bulaşma!” demekle.

 Ve evet sevmedim, sevmiyorum ve böyle kaldıkça da sevmeyeceğim hiçbirini. Hoş bu sevmenin konusu değil, mesele doğrudan biat etmeye, kabullenmeye dair. Bizi içine soktukları eğitim sistemi denilen, bu yazıda bu kuruma kafa atacağım, o iblisin bağırsaklarını deşmek elzem. Şarkının klibindeki gibi, et parçası muamelesi gören çocuklar, kıyma makinesinin içine atılıyor, homojen ve uyumlu kıyma olarak dışarı çıkıyorlar… ve her sistem aslında çocuklarını yiyerek besleniyor. 18 yaşında liseyi bitirdiğimde, mezuniyet balosuna bile gitmemiştim. Hoş, Milli Eğitim’in eleştirsem de, kredili sistem diye bir hilkat garibesi vardı bir zamanlar. Ben de onun ilk deneklerinden biriydim. Bu ne idüğü belirsiz sistem sayesinde, liseyi 2,5 senede tamamlamıştım. Kâr, kârdır. Sonra gevşek bir biçimde sınava hazırlanmış, o zaman iki aşamalı sınav sistemi idi, sınavın ikinci aşamasının olacağı günün, gece saat 3’üne kadar mahalleden arkadaşlarla okey oynamıştım. Eve girdiğimde babam, ki kendisini bizzat çok severim kral adamdır, “Git yat lan sabah sınavın yok mu?” demişti. Ona göre, okumam sadece gençliğimi yaşamamdı, hani bazen gaflete düşüp yoklardım babamı, beni övsün diye, “Baba takdir alacam, ama bir puanla kaçıyo” diye. O da kızardı bana, “Ne uğraşıyosun kasma, geç yeter” diye. Babam kalbiyle bilir; bireysellik, farklılık, farkındalık vs. türü laflar üretmez; ama bilir: Hayat, kafana göre yaşaman için vardır. Kafana göre yaşamıyorsan o hayatın değil, egemen olanın sende cisimleşmesidir. Ruhunun ırzına geçilmiştir bir kere, yapılacak tek şey, tecavüzcünle evlendirilmendir.

 Ha hayvanat bahçesi ha okul bende… İkisi de aynı patolojiyi üretiyor. Kendisini, evrenin merkezi ve efendisi sanan bu mahluk, yeryüzünün hastalığı, neye el atsa hastalık üretiyor. Kendi patolojisini, hem kendi türünde hem de doğada yeniden üretiyor. Hayvanları doğal ortamlarından koparıp, şehirlerdeki kafeslere kapatıyor. Bunu normal bir durum olarak görüyor. Niye? İnsan denen türün üyeleri gelip görsünler, bakıp bakıp eğlensinler diye. Hiç dikkat etmediniz mi o hayvanlara? Bir defasında gördüğüm bir maymun, işte o aydınlanmayı o gün orada yaşamıştım. Kafesinin demirden perdesi önünde durmuş, depresif bir bakışla dışarı bakıyordu. Hareket etmiyor, sadece bakıyordu. Sonra bir an beni fark etti, gözleri gözlerime değdi; o beni ben de onu anladım. Ancak anlamam kurtarmama yetmiyordu. Hem ben de bir sömürge idim. Onu kurtarabilmek için, önce cellâtlara kafa atmam, onları sömürgesizleştirmem gerekiyordu.

 Okul dediğimiz, o kurum da aynısı işte. Tıkış tıkış girersin içeri, sırayla herkes kendi koğuşuna kapanır, kapılar da üzerinize. Okula giriş ve dersin başlaması arasındaki zamanı çoğunlukla, okulun üzerinde bulunduğu, ana caddeye bakan büyük pencerelerden dışarı bakarak geçirdiğimi hatırlarım. O maymunun işte, onu gördüğümde bende yaptığı ilk çağrışım bu an olmuştu, “ha o ha ben ne fark eder ki?” diye sormuştum kendime. Nerede kaldık? Evet sınıfa girersin… Ha bir de, doğaya bakınca, her hayvanın ve bitkinin, nesnel koşulları farklıdır. Hepsi hayvandır ya da bitkidir; ancak aralarında farklılaşırlar. Buna göre de ortamları düzenlenmiştir. Güzel insan Spinoza’nın dediği gibi, doğa kavimler, ırklar, milletler vs. yaratmaz, bireyler yaratır. Evet, işte sınıfa girersin; ancak bireysel farklılıklarınıza göre ayrıştırılmazsınız. Sosyal sınıflarınıza göre belirlenmiş sınıflarınıza girersiniz. Bayan X ya da Bay Y gelir, anlatır da anlatır. Uyursun olmaz, kafanı sıraya yaslayıp altta kitap okursun olmaz, çünkü fark ederler ve dikkatini tahtaya ya da ağızlarının içine celbederler. “Tamam” dersin, idare-i maslahat gereği hareket eyleyeyim, sorarsın hayal gücünle harmanlayıp, suratına sanki sen bir gerzekmişsin gibi bakarlar. Küfredersin, okuldan atmakla tehdit ederler. Konu zevkli gelir, “anlat hoca, daha anlat” dersin, bu sadece felsefe derslerinde olurdu, ‘olmaz sakıncalı, müfredata aykırı’ derler. Wesselam, onca sene, eğer kafan çalışıyorsa, onlar gibi olmamak için çektiğin acıyla geçer. Sanki İsa’sındır da, her sabah yeniden diriltilirsin, tekrar ve tekrar çarmıha gerilmek için. Önemli olan, seni doğru anlamaları değildir. Önemli olan onların tanımladıkları/belirledikleri kabulleri, senin ne düzeyde içselleştirip cisimleştirdiğindir.

 Ruhun göçebe ve kalbin anarşist ise, onlar için bir tehditsindir. Güçlüyken güçsüz, zekiyken aptal, özelken sıradan vs. hissettirmek üzerine kuruludur tüm sistem ve bu eğitim sisteminde süper işler. Spinoza demişti geçen, insan ne kadar özgürlük istiyorum dese de, kendi elleriyle kurar itaat edeceği sistemleri, diktatörlükleri… Ki bunların hepsi kan emicidir (Aman vampirler alınmasın!), senin kederinden beslenirler diye. İşte o zaman karar verirsin, 15 yaşında sırt çantanı alıp, her şeyi arkanda bırakıp gitmeye. Gidemeyince de, biraderim Benjamin’in dediği gibi, hayat boyu o yaşta bunu yapmadığın için pişmanlık duyarsın.

 Bekliyorum hala pes etmedim, Mr. Keating (Ölü Ozanlar Derneği) çıkıp girecek bir gün bir sınıfın kapısından içeri ve vahiy aktaran bir peygamber edası ile: “Yırtın o kitapları, bu işler böyle olmaz!” diyecek. Sonra birilerine, kendini aramanın, bilmenin, akışın, başka şeyleri/ başkalarını bilmekten önce geldiğini söyleyecek, öğretecek, gösterecek. Bu onda praksis zaten, o sebepten üç fiili art arda sıralamam. İşte o zaman okul denilen yer, has bir cennet bahçesi olacak; dostlarla oturup sedirler üzerinde hasbihâl edecek insan yavruları keyifle. Evet, evet biliyorum, bir gün bir kadının rahmi böyle bir süper kahraman doğuracak…

 Şimdiden selam sana o captain my captain!

‘İbn-i Zerâbî’